Ukraine làm gì khi tuyên bố thiết quân luật sau vụ Nga bắt tàu chiến?

Các nghị viên đối lập Ukraine hôm 26/11 lao lên đòi Tổng thống Poroshenko đang đứng trên bục phát biểu phải công bố rõ các điều khoản của lệnh thiết quân luật nhưng không được đáp ứng. Ảnh: AFP .

Tổng thống Ukraine Petro Poroshenko hôm 26/11 thành công trong việc gây áp lực để quốc hội nước này thông qua lệnh giới nghiêm sau khi cảnh sát biển Nga nổ súng bắt ba chiến hạm nước này trên Biển Đen trước đó một ngày. Tuy nhiên, quyết định thiết quân luật của Poroshenko bị quốc hội Ukraine giảm bớt đáng kể về thời gian và khuôn khổ áp dụng, khi chỉ được tiến hành trong 30 ngày trên 10 tỉnh giáp biên giới với Nga, theo NYTimes .

Đây được coi là phản ứng mạnh mẽ nhất tới nay của Ukraine sau vụ ba tàu chiến nước này bị nhà chức trách Nga bắt khi tìm cách băng qua eo biển Kerch để tiến vào Biển Azov. Moskva kết tội các tàu này xâm phạm lãnh hải và không tuân thủ quy trình, trong khi Kiev cho rằng các thủy thủ của họ chỉ đang thực hành quyền tự do hàng hải theo luật quốc tế và đề nghị Nga trả tự do cho họ.

Quyết định thiết quân luật được quốc hội Ukraine phê duyệt không được công khai vơ. Tờ Uryadovyi Kuryer của chính phủ Ukraine sau đó đăng phiên bản cũ hơn, với các biện pháp thiết quân luật khe khắt hơn kéo dài trong 60 ngày do ông Poroshenko đề xuất từ đầu nhưng bị quốc hội bác bỏ.

Sự "mập mờ" trong biện pháp giới nghiêm này khiến dư luận Ukraine trong tuần qua hoang mang, nhiều người lo sợ về nguy cơ bị hạn chế đáng kể quyền tự do, thậm chí một số người cho rằng đây là dấu hiệu về cuộc chiến sắp nổ ra với Nga. Tuy nhiên, Poroshenko tìm cách trấn an dư luận khi khẳng định việc thiết quân luật chỉ là biện pháp "phản ứng trước mối đe dọa quân sự mới từ Nga", đồng thời cam đoan nó sẽ không hạn chế quyền dân sự.

giới nghiêm thường được một quốc gia ban bố khi xảy ra bất ổn từng lớp, khủng hoảng quốc gia hoặc trong tình trạng chiến tranh, giúp quân đội nắm quyền kiểm soát tình hình khi chính quyền dân sự bị cho là hoạt động không hiệu quả. Tuy nhiên, Poroshenko khẳng định ban bố thiết quân luật "không đồng nghĩa với việc tuyên chiến" mà chỉ nhằm phòng ngừa nguy cơ Nga có thể chiếm các phần cương vực của Ukraine nên người dân cần sẵn sàng chống lại.

Văn phòng Tổng thống Ukraine đến nay vẫn không phản hồi các đề nghị làm rõ những điều khoản cụ thể của giới nghiêm, vốn có hiệu lực từ ngày 28/11 và sẽ kéo dài đến ngày 27/12. Đây là lần đầu tiên Ukraine ban bố thiết quân luật từ năm 1945 tới nay, nên ngay cả nhiều quan chức và nghị viên nước này không không biết chính xác điều gì sẽ được thi hành theo quyết định đó.

Vị trí eo biển Kerch, nơi ba tàu chiến Ukraine bị cảnh sát biển Nga bắt hôm 25/11 khi tìm cách tiến vào Biển Azov. Đồ họa: Mapbox .

Quốc hội Ukraine năm 2015 phê duyệt "Luật về chế độ pháp lý của thiết quân luật", trong đó kê mọi biện pháp có thể được nhà chức trách nước này thi hành khi ban bố giới nghiêm. Theo đó, sau khi giới nghiêm, chính quyền Ukraine được phép hạn chế quyền hiến pháp và tự do của công dân, áp dụng quy định "lao động buộc" đối với mọi công dân có khả năng cần lao. Họ cũng được quyền sử dụng các tài sản của quốc gia hoặc trưng dụng tài sản, công cụ cá nhân "vì ích quốc gia".

Quân đội Ukraine được phép ban hành lệnh giới nghiêm, lập các trạm kiểm soát quân sự và hạn chế "quyền tự do đi lại của công dân, người nước ngoài cũng như các dụng cụ". quân sĩ Ukraine tại các trạm kiểm soát này được quyền kiểm tra giấy má và khám đường tại chỗ người, công cụ đi qua.

Trong tình trạng giới nghiêm, mọi cuộc biểu tình hòa bình, tuần hành hay tập kết đông người đều bị cấm. Quân đội có thể ra lệnh cấm hoặc hạn chế hoạt động của các cơ quan truyền thông cũng như việc truyền tải thông báo trên mạng từng lớp.

Theo Roman Marchenko, một luật sư ở Ukraine, những quy định trong đạo luật này cho phép các sĩ quan quân đội Ukraine ở 10 tỉnh giáp biên cương với Nga có quyền trưng dụng tài sản, dụng cụ của người dân phục vụ cho mục đích vận tải Binh sĩ và buộc người dân tản cư khỏi các khu vực đông đúc cũng như áp dụng lệnh thiết quân luật.

"Câu hỏi là liệu có chỉ huy quân đội nào muốn dùng quyền lực như vậy trong thực tại hay không", Marchenko nói. "Về lý thuyết, họ có thể làm mọi thứ họ muốn mà không phải giảng giải với người dân, tòa án hay với bất cứ ai khác".

Lính Ukraine tại một chốt kiểm soát ở Berdyansk, thành thị ven bờ Biển Azov. Ảnh: AP .

Tổng thống Poroshenko không nói rõ quân đội Ukraine sẽ thực thi những biện pháp nào trong các quy định trên, nhưng khi thực thi quyền nào trong số đó, lực lượng vũ trang nước này sẽ tiếp quản quyền lực từ chính quyền địa phương trong thời kì ngắn.

Trong khi đó, nhiều quan sát viên cho rằng giới nghiêm nhiều khả năng không ảnh hưởng quá nhiều đến cuộc sống thường ngày của người dân Ukraine, bởi mục tiêu của Poroshenko khi đưa ra đề xuất này là nhằm trì hoãn cuộc bầu cử tổng thống sẽ diễn ra vào tháng 3/2019, thời khắc ông có khả năng thất cử rất cao, bởi tỷ lệ ủng hộ ông hiện giờ chỉ vào khoảng 8%.

Theo luật, quá trình vận động bầu cử tổng thống Ukraine sẽ bắt đầu vào ngày 31/12. Nếu đề xuất thiết quân luật trong vòng 60 ngày của Poroshenko được ưng chuẩn, ông có quyền hoãn cuộc bầu cử trong lúc có những động thái mới để tăng tỷ lệ ủng hộ của cử tri. Tuy nhiên, quyết định của quốc hội Ukraine có vẻ như đã làm vỡ nợ toan tính này của Poroshenko, khi họ xác nhận cuộc bầu cử vẫn diễn ra theo kế hoạch.

Trước động thái này của Ukraine, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho rằng Poroshenko đang tìm cách lợi dụng cuộc khủng hoảng để gia tăng vị thế chính trị của mình trước thềm cuộc bầu cử. Trong cuộc điện đàm với Thủ tướng Đức Angela Merkel hôm 27/11, Putin giãi bày quan ngại trước quyết định của Kiev, đề nghị Đức gây sức ép để Ukraine "không có thêm các bước đi thiếu cân nhắc".

Trong khi đó, NATO và nhiều nước phương Tây tỏ tường sự ủng hộ đối với Ukraine trong vụ tàu chiến nước này bị cảnh sát biển Nga bắt gần eo biển Kerch ở Crimea. Các chính trị gia ở Đức, Áo, Ba Lan và Estonia yêu cầu áp đặt lệnh cấm vận mới của EU chống lại Nga sau sự cố, trong khi Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm nay tuyên bố hủy cuộc gặp đã được lên kế hoạch với Putin bên lề hội nghị G20 ở Argentina.