Quảng Bình được đánh giá là khối đá vôi lớn nhất bán đảo Đông Dương, cốt tử nằm vắt vẻo trên đỉnh Trường Sơn, giáp biên cương Việt - Lào. Vùng đất này cũng có lượng mưa lớn, đến 3.000 mm mỗi năm. Đây là hai điều kiện cấp thiết để hình thành hang động, khiến Quảng Bình được mệnh danh là "vương quốc hang động", với khoảng 400 hang lớn nhỏ.
Những năm cuối cuộc chiến chống Mỹ, từ 1968 đến 1974, hàng trăm hang động ở Quảng Bình được sử dụng làm nơi trú ẩn của quần chúng và quân nhân, tránh các cuộc oanh tạc phá hoại của giặc Mỹ.
|
|
Bia đá đặt trước hang thông báo A72 ở xã Ngân Thủy. Ảnh: Hoàng Táo |
Ở phía nam tỉnh Quảng Bình, xã miền núi Ngân Thủy, huyện Lệ Thủy có đập thủy lợi Cẩm Ly, cấp nước cho hai huyện Lệ Thủy và Quảng Ninh. Chính nên xã Ngân Thủy trở thành trung tâm đánh phá, cản trở công cuộc sản xuất lương thực tiếp tế cho miền Nam.
Để tiếp chuyện sinh sản và chiến đấu, quần chúng, lính phải trú trong các hang động. Ở thôn Khe Sung, xã Ngân Thủy, hiện nay có ba hang lớn gần nhau được lính sử dụng, gồm các hang Đại tướng, thông tin A72 và hang Văn công. Trong đó, hang Đại tướng được Đại tướng Võ Nguyên Giáp dừng chân, dùng làm sở chỉ huy cho các chiến dịch ở Bình Trị Thiên.
Hang Văn công có sức chứa lên đến cả nghìn người, xây thành nhiều bậc lớn làm sân khấu văn nghệ. Hang thông báo A72 được quân nhân thông tin đóng quân, là trọng tâm thông tin huyết mạch trên “Đường dây thống nhất”.
Cách khu này khoảng 20 km là hang quân khí, quân nhu, hang dành cho học sinh dân tộc nội trú, hang cửa hàng...
Công xưởng dưới lòng hang
Đi ngược về phía Bắc qua các huyện Quảng Ninh, Bố Trạch, Tuyên Hóa, Minh Hóa, địa phương nào cũng có nhiều hang động được trưng dụng trong kháng chiến. Nhiều hang trở thành công xưởng sản xuất cồn rượu, giấy, diêm, xà phòng, đường, nước tương... với hàng nghìn công nhân, máy móc hoạt động rần rộ. Điển hình như hang Cơ khí 32 ở huyện Quảng Ninh, hang sản xuất cồn rượu, xà phòng ở Bố Trạch, diêm ở Tuyên Hóa.
Hang Xưởng rượu tại thôn Trằm Mé (xã Sơn Trạch, Bố Trạch) vẫn còn dấu vết về một thời sinh sản tích cực, với câu khẩu hiệu trên thành hang: “Tinh thần mỗi người làm việc bằng hai để đền đáp cho đồng bào miền Nam ruột thịt”. Hang hình chữ T, trong đó cánh bên trái dài hơn, với ba cửa. Cửa chính khá rộng và cao, đi sâu vào khoảng 30 mét là ngã ba chữ T rẽ sang hai bên.
|
|
Cửa vào hang Xưởng rượu khá to và rộng. Ảnh: Hoàng Táo |
Xưởng rượu tên đầy đủ là Xí nghiệp rượu Bồng Lai, được thành lập và hoạt động ở TP Đồng Hới. Khi giặc Mỹ đánh phá, xưởng rượu được chuyển ra khu vực Đại Trạch (huyện Bố Trạch), cách tỉnh thành khoảng 20 km. Đến năm 1965, chiến tranh ác liệt, xưởng rượu di dời lên vùng núi phía tây, chọn hang đá làm nơi trú ẩn và sản xuất.
Bấy giờ, hang Vượn ở thôn Trằm Mé (xã Sơn Trạch) được chọn lựa vì nằm ở khu vực rừng rú, xung quanh bằng phẳng lại gần sông Chày để tải sản phẩm cũng như lấy nước sản xuất. Để xây dựng nhà máy, các nhân lực phải nổ mìn phá đá, mở rộng cửa hang.
Thời điểm xưởng rượu chuyển lên hang đá, bà Hà Thị Liệu (73 tuổi, trú xã Vạn Trạch, Bố Trạch) là thanh niên xung phong được tuyển lên làm công nhân. Trong hang được bố trí theo dây chuyền, từ nấu cơm, ủ men cho đến chưng cất. Bà Liệu kể đường kính thùng ủ từ 4 đến 4,5 mét, cao 6 mét, được đặt thành dãy liên tiếp 5 thùng. Nồi nấu thì nhỏ hơn để bảo đảm chịu được áp suất.
“Hết công đoạn ủ thì vật liệu được máy bơm sang nồi nấu”, bà Liệu nhớ lại. Để lấy nước cho sản xuất, các công nhân đặt máy bơm rồi lắp đường ống nối từ sông Chày vào bể nước xây trong hang.
|
|
Câu khẩu hiệu trên vách đá trong hang Xưởng rượu. Ảnh: Hoàng Táo |
Cùng là công nhân trong hang, ông Hoàng Đình Hoán (79 tuổi) nhẩm tính lúc cao điểm có 120 công nhân, cộng với cán bộ, kỹ thuật là 180 người. Xưởng còn có một tổ kỹ thuật từ Hà Nội vào chỉ dẫn mọi người sản xuất.
Việc vận chuyển gạo, than đá cũng như cồn thành phẩm đều thực hành bằng thuyền trên sông Chày và Son. Khi bị đánh phá mạnh, không chở được than thì công nhân lên rừng chặt củi về đốt. Cồn thành phẩm đựng trong can nhựa, phi sứ rồi chở về cảng Gianh. Lúc cao điểm, công nhân trải bao nhựa trong thuyền rồi đổ cồn vào. Việc này còn nhằm tránh bom từ trường dày đặc trên sông.
Ông Hoán kể thời đó ai cũng hừng hực khí thế sản xuất và chống chọi. Từ 1967 đến 1973, xí nghiệp rượu có 18 người hy sinh. "đẵn hy sinh trong lúc vận chuyển qua hai tuyến lửa phà A và B trên sông Son. Chứ bom đạn dù sức công phá có lớn đến mấy cũng thua sự chắc chắn của hang đá”, ông Hoán nói.
Cạnh hang Xưởng rượu còn có hang Xà phòng, là nơi sản xuất xà phòng, đặt tại thôn Chày Lập, xã phúc ấm (Bố Trạch).
Hoà bình lập lại, các công xưởng dần rút khỏi hang đá, đưa máy móc về đồng bằng để tiện sinh sản. Các hang động bị bỏ hoang từ đó. Đến tuổi đổi mới, người dân vì sinh kế mà tràn vào hang động, đập phá lấy thiết bị, máy móc, sắt vụn bán. Nhiều hang động bị tàn phá không thương tiếc, nay chỉ còn độc nhất câu khẩu hiệu, hoặc trụ bê tông bị cưa sát nền nhà, trơ lên bốn thanh sắt.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét