Cuộc khủng hoảng y tế tại Trung Quốc

Bệnh viện quá tải, y thầy thuốc bị hành hung và nhiều vấn nạn khác gây ra khủng hoảng y tế buộc Trung Quốc phải dồn toàn lực giải quyết.

Bảng điện tử hiển thị số lịch hẹn của các thầy thuốc chuyên khoa tại Bệnh viện Công đoàn Bắc Kinh. Ảnh: *New York Times*.

Trời chưa sáng, gần 100 người đã tới xếp hàng bên ngoài một trong những bệnh viện hàng đầu tại Bắc Kinh, hy vọng xếp đặt được cuộc hẹn với bác sĩ chuyên khoa và được sử dụng dịch vụ chăm chút sức khỏe tốt nhất Trung Quốc. Mao Ning tới xếp hàng từ 4 giờ sáng để xếp đặt cuộc hẹn với thầy thuốc da liễu hộ bạn mình.

“Chẳng có lựa chọn nào khác, mọi người đều đổ xô đến Bắc Kinh”, Mao cho biết. “Tôi nghĩ đây là cách tiếp cận không khoa học và chưa xứng với điều kiện của tổ quốc. Người ta không nên làm như vậy phải không? Cần có một hệ thống hợp lý”.

đợi chờ trong những dòng người xếp hàng dài, điều "đương nhiên" cho những lần tới bệnh viện tại Trung Quốc, là dấu hiệu cho thấy hệ thống chăm chút sức khỏe của nước này đang đối mặt với khủng hoảng, New York Times nhận định.

Bùng nổ kinh tế trong ba thập kỷ qua biến Trung Quốc từ một nhà nước nông nghiệp nghèo túng trở nên nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Cùng với đó, hệ thống chăm sóc y tế từng lớp hóa đã góp phần tăng tuổi thọ nhàng nhàng và giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ lọt lòng tại nước này.

Nhưng hệ thống này chẳng thể hỗ trợ đầy đủ cho hơn một tỷ người dân Trung Quốc, đặt ra những thách thức lớn đối với gắng phát triển và ổn định xã hội của nước này.

Nhiều vụ bê bối trong lĩnh vực y tế của Trung Quốc bị phát hiện, gần đây nhất vào tháng 7, khi các cơ quan điều tra của nước này phát hiện hàng trăm nghìn trẻ nít bị tiêm vắc xin giả. Vụ bê bối vắc xin khiến dư luận Trung Quốc dậy sóng và càng khiến người dân mất niềm tin vào hệ thống y tế nước nhà.

Bệnh nhân ngồi chờ lấy kết quả xét nghiệm tại một bệnh viện ở Bắc Kinh. Ảnh: *NYTimes*.

Chỉ những người khá giả ở Trung Quốc mới có thể sử dụng dịch vụ trông nom sức khỏe tốt nhất ở các bệnh viện hàng đầu với thầy thuốc nước ngoài, còn đa số người dân nước này phải chen chân trong những bệnh viện quá tải. Ở vùng nông thôn, người dân phải lệ thuộc vào các trạm xá hoặc đi hàng trăm km tới bệnh viện gần nhất.

Người dân Trung Quốc thường đổ xô đến bệnh viện để gặp thầy thuốc chuyên khoa, ngay cả khi họ chỉ bị sốt và đau đầu. Các bệnh viện thẳng tuột rơi vào tình trạng thiếu thốn và quá tải, các bác sĩ chuyên khoa kiệt lực khi phải thăm khám cho khoảng 200 người mỗi ngày. Điều này khiến nhiều bệnh nhân thất vọng, tức tối, thậm chí còn hành hung cả y thầy thuốc.

Trung Quốc chưa có hệ thống trông nom sức khỏe ban sơ để xử lý sơ bộ các ca bệnh hay chấn thương. trung bình chỉ có một thầy thuốc đa khoa trên 6.666 người dân, tỷ lệ này thấp hơn nhiều so với tiêu chuẩn một thầy thuốc đa khoa trên 1.500 đến 2.000 dân mà Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đặt ra.

Tình trạng thiếu hụt thầy thuốc ngày một trở nên cần kíp khi bệnh tật ngày càng gia tăng tại quốc gia đông dân nhất nhì thế giới này và buộc chính phủ Trung Quốc phải thế giải quyết. Theo số liệu năm 2011 của nhà băng Thế giới (WB), có tới 80% các ca tử vong tại Trung Quốc có can hệ đến bệnh tim, đột quỵ, tiểu đường và bệnh phổi mãn tính.

Năm 2016, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ban bố kế hoạch dài hạn chi tiết để cải thiện hệ thống coi ngó sức khỏe trong nước có tên “Một Trung Quốc khỏe mạnh 2030” với cam kết tăng cường cách tân y tế và khiến việc tiếp cận với dịch vụ săn sóc sức khỏe bình đẳng hơn nữa.

Phát ngôn viên Ủy ban Kế hoạch hóa gia đình và Sức khỏe nhà nước Mao Quần An dìm rằng các bệnh viện tại Trung Quốc chẳng thể đáp ứng được nhu cầu của xã hội, “không tìm được gốc rễ thì không thể giải quyết được vấn đề y tế ở Trung Quốc. Chúng tôi đang cầm cố đưa mọi thứ trở lại bình thường”.

Thiếu trọng

Một số buổi sáng trong tuần, bác sĩ đa khoa Huang Dazhi tại Thượng Hải đi xe máy đến nhà dưỡng lão và săn sóc cho khoảng 40 bệnh nhân, sau bữa trưa Huang vội vã quay về phòng khám của mình lấy thuốc và mang chúng tới nhà dưỡng lão. Tiếp đó, Huang gọi điện tham mưu cho ba đến bốn người khác.

Những ngày còn lại, Huang tới phòng khám của mình và gặp khoảng 70 bệnh nhân, đến đêm Huang lại tư vấn cho một số bệnh nhân cao huyết áp hoặc cảm lạnh gọi vào số máy di động của mình.

Với khối lượng công việc này, bác sĩ Huang kiếm được 1.340 USD (tương đương 31,2 triệu đồng), ngót nghét khoản lương hướng mà thầy thuốc này nhận được khi làm thầy thuốc chuyên khoa nội 12 năm trước. “thầy thuốc đa khoa không được coi trọng đúng mức, nghe đâu có khoảng cách lớn khi so sánh với các thầy thuốc chuyên khoa”, Huang nói.

bác sĩ đa khoa Huang Dazhi được trả khoảng 31,2 triệu đồng mỗi tháng cho công việc của mình. Ảnh: NYTimes.

Vào giữa những năm 1980, chính phủ Trung Quốc cho phép tất mọi người đến bệnh viện điều trị, song song thực hiện cải tổ sâu rộng ngành y tế đồng thời với phát triển kinh tế. Chính phủ Trung Quốc cắt giảm đáng kể ngân sách, buộc các bệnh viện phải tự chủ tài chính.

Các bệnh viện bắt đầu đầu tư trang thiết bị hiện đại và mở mang quy mô để đáp ứng yêu cầu tài chính mới, điều này vấn nhiều sinh viên y khoa bởi họ cho rằng nếu trở thành bác sĩ chuyên khoa, họ sẽ có công việc đảm bảo với các đãi ngộ như nhà ở và lương hưu.

bác sĩ Huang từng chọn con đường này với vị trí thực tập sinh tại một bệnh viện ở Thượng Hải sau khi tốt nghiệp trường y năm 2006. Huang liên tiếp gặp những bệnh nhân có các nhu cầu đơn giản như tháo chỉ, thay ống thông hay đổi thuốc, “những việc này đáng lý không phải do các thầy thuốc chuyên khoa đảm nhiệm”.

Khi đọc bài báo về thầy thuốc đa khoa, Huang quyết định tham dự chương trình đào tạo năm 2007 với cảm hứng từ người dì của mình, một thầy thuốc nông thôn tại thị xã Minh Quang, tỉnh An Huy, một trong những vùng nghèo nhất Trung Quốc.

Khi còn nhỏ, Huang theo chân người dì của mình tới nhà của nhiều người để đỡ đẻ và tiêm thuốc. “Sau khi trở nên bác sĩ, tôi nhận ra rằng người dân vẫn rất cần các bác sĩ nông thôn như vậy”, Huang nói.

Trung Quốc từng có hệ thống chăm chút sức khỏe ban đầu lớn và gần như trở nên điều căn bản - ở nông thôn có các bác sĩ tới từng ngôi nhà để điều trị các bệnh nhẹ, ở thành phố người dân tới khám tại phòng khám của các doanh nghiệp quốc gia.

Hệ thống thầy thuốc nông thôn ở Trung Quốc là một trong những thành công nổi trội của nước này. Năm 1965, chủ toạ Mao Trạch Đông chỉ thị tổ chức đội thầy thuốc nông thôn gồm những người nửa ngày làm nông và nửa ngày làm bác sĩ để phục vụ nhu cầu coi ngó sức khỏe tại nông thôn.

Những bác sĩ nông thôn này không phải là bác sĩ thật sự, họ giống đội phản ứng nhanh của ngành y tế, được đào tạo ngắn hạn từ vài tháng đến một năm và được trang bị một túi y tế với số lượng hạn chế thuốc và công cụ.

Nhờ giải pháp này, tuổi thọ nhàng nhàng tại Trung Quốc tăng từ 44 tuổi năm 1960 lên 63 tuổi năm 1970, theo thống kê của Theodore H. Tulchinsky và Elena A. Varavikova.

Tỷ lệ tử vong của nữ giới khi sinh nở tại các vùng xa xôi hẻo lánh của Trung Quốc cũng giảm từ 150/100.000 người năm 1949 xuống 41,3/100.000 người năm 2008, theo báo cáo của WTO, trong cùng kỳ trên thế giới tỷ lệ này giảm từ 20.000/100.000 người xuống 1.860/100.000 người.

bác sĩ gia đình Zhu Min dành thời gian của mình để làm việc tại phòng khám và thăm khám trực tiếp tại nhà bệnh nhân. Ảnh: *New York Times*.

Ngày nay, người Trung Quốc không tôn trọng bác sĩ gia đình bằng các bác sĩ chuyên khoa. Trong gần 18.000 thầy thuốc gia đình được hỏi, chỉ hơn 30% cho biết họ được xã hội tôn trọng, theo một khảo sát năm 2017.

“Người ta không tin vào hệ thống coi ngó sức khỏe ban đầu bởi không có bác sĩ tốt làm việc này. Họ không thể kiếm được tiền”, Bernhard Schwartländer, trợ lý cao cấp của WHO và cựu đại diện WHO Trung Quốc, nhận định.

Những kẽ hở gây mất niềm tin

Tháng 3/2018, một thầy thuốc bị chồng của bệnh nhân sát hại. Tháng 11/2016, một người đàn ông hành hung thầy thuốc sau cãi vã về chuyện điều trị. Tháng 10/2016, sau cái chết của con gái mới sinh, một ông bố đâm 15 nhát dao ám sát bác sĩ nhi khoa. Tháng 4/2012, bác sĩ Zhao Lizhong bị đâm khi khi đang ngồi viết bệnh án, thủ phạm sau đó bị bắt tại thị xã Trác Châu, tỉnh Hà Bắc và bị tuyên phạt 13 năm tù.

“Những chuyện như vậy có thể xảy ra bất cứ lúc nào”, thầy thuốc Zhao cay đắng san sẻ. gốc rễ của tình trạng hành hung y thầy thuốc tại Trung Quốc lên đường từ việc người dân không còn niềm tin vào hệ thống y tế nước nhà.

Việc các bệnh viện của Trung Quốc buộc phải tự chủ tài chính từ những năm 1980 khiến các bác sĩ phải tìm cách kiếm tiền, nhiều người bằng lòng huê hồng của các công ty dược phẩm và quà cáp từ bệnh nhân. Điều này khiến người dân mất niềm tin vào hệ thống y tế, dẫn đến tình trạng hành hung y bác sĩ tại Trung Quốc.

Nhiều bệnh viện Trung Quốc buộc phải khai triển các phương án bảo vệ người cần lao. Bệnh viện Trung Sơn tại tỉnh thành Quảng Châu thuê huấn luyện viên taekwondo về đào tạo các y thầy thuốc kỹ năng tự vệ. Các bệnh viện tại thị thành Tế Nam thuê công ty vệ sĩ đảm bảo an ninh.

Năm 2017, chính phủ Trung Quốc cam kết triển khai cảnh sát tại khoa cấp cứu của bệnh viện, nơi đa số các vụ hành hung y bác sĩ xảy ra.

Y tá tại trọng điểm Y tế Cộng đồng Cao Khiêu, tỉnh thành Thượng Hải, thẩm tra danh sách bệnh nhân. Ảnh: *NYTimes*.

Phát ngôn viên Bộ Y tế Trung Quốc Mao Quần An nhận định rằng con số các vụ hành hung y thầy thuốc của nước này ở mức báo động nhưng cần coi xét bối cảnh cụ thể.

Tính riêng năm 2016, người dân Trung Quốc sử dụng tới 8 tỷ lượt coi sóc sức khỏe, trong thời kì này có khoảng 50.000 vụ gây rối hệ trọng đến lĩnh vực y tế. “Do đó chúng tôi kết luận rằng mối quan hệ giữa bác sĩ và bệnh nhân trên thực tế không quá căng thẳng”, Mao nói.

Trên tuyến đầu

Để cải tổ toàn diện hệ thống săn sóc sức khỏe, Bắc Kinh phải đổi thay lề thói đến bệnh viện khi mới chỉ hắt xì hơi sổ mũi của người dân. Chính phủ Trung Quốc đang gắng đến năm 2020 đạt đích mỗi hộ đều có thầy thuốc gia đình và tăng trợ cấp cho hoạt động thăm khám của các bác sĩ này. Các bác sĩ đa khoa sẽ trực tiếp hẹn gặp bác sĩ chuyên khoa thay vì bệnh nhân tự liên tưởng như hiện giờ.

Nhờ những giải pháp này, bệnh nhân sẽ được chuyển viện nhanh hơn và được săn sóc tốt hơn khi thầy thuốc hiểu rõ về bệnh sử của họ. Chi phí khám chữa bệnh cũng giảm bớt nhờ bảo hiểm y tế của nhà nước.

bác sĩ Yang Lan tại trọng tâm Y tế Cộng đồng Tân Hoa có hơn 200 bệnh nhân đăng ký thăm khám và nhận được khoảng 1.220 USD (khoảng 28,4 triệu đồng) mỗi tháng. bác sĩ Yang cho biết mình dùng Excel để theo dõi bệnh sử và địa chỉ bệnh nhân, không có bệnh nhân nào gắt gỏng với cô và Yang không bị hành hung khi làm việc.

Cứ ba tháng một lần, bác sỹ Yang họp mặt trực tiếp bệnh nhân tại nhà hoặc phòng khám và sẵn sàng dành lời khuyên cho bệnh nhân qua vận dụng nhắn nhe We Chat bất cứ lúc nào. ngoại giả, bệnh nhân chỉ cần chờ khoảng 15 phút trước khi gặp thầy thuốc Yang tại phòng khám.

Mỗi ngày, Yang làm việc với 50-60 bệnh nhân trong 7,5 tiếng làm việc. Trong khi đó, mỗi thầy thuốc gia đình tại Mỹ thăm khám 83 bệnh nhân trong 45 tiếng làm việc mỗi tuần, tức khoảng 6 bệnh nhân trong 9 tiếng làm việc mỗi ngày, theo khảo sát năm 2017 của Học viện thầy thuốc Gia đình Mỹ.

Các y bác sĩ tham dự khóa đào tạo thầy thuốc gia đình tại Trung tâm Y tế Cộng đồng Duy Phường, tỉnh thành Thượng Hải. . Ảnh: *New York Times*.

Trung Quốc đặt đích tăng gấp đôi, thậm chí là gấp ba số thầy thuốc đa khoa nhưng để đạt được đích này, Trung Quốc cần đào tạo hàng nghìn bác sĩ, trong khi nhiều người chưa biết hệ thống chăm nom sức khỏe ban đầu hoạt động thế nào và chưa có ý định bỏ công việc an nhàn của mình tại các bệnh viện công.

Năm 2000, thầy thuốc Zhu Shanzhu thiết kế chương trình đào tạo bác sĩ đa khoa cho bệnh viện Trung Sơn tại Thượng Hải nhưng không có ai tham gia dù khóa học này miễn phí. Gần 20 năm sau, thầy thuốc Zhu cho biết vẫn thiếu hụt học viên và các học viên không dành đủ thời gian để nghiên cứu và lĩnh hội những tiến bộ mới nhất trong ngành của mình.

“Nếu có nhiều tiền hơn, những người giỏi sẽ tới. Kinh tế tốt sẽ nâng cao vị thế xã hội. toàn bộ các bộ phải kết hợp với nhau để giải quyết vấn đề này dù chúng không dễ dàng”, Zhu nói.

Nguyễn Tiến